کاشت درخت انار و آشنایی با آن

کاشت درخت انار و پرورش آن نیازمند داشتن تخصص و تجربه کافی است تا بتوان به بهترین شکل ممکن درخت انار را به مرحله ی باردهی رساند.

راه های تکثیر کردن(ازدیاد) انار

انار را می توان بوسیله بذر، پاجوش، خوابانیدن شاخه و قلمه تکثیر کرد ولی چون درختانی که بوسیله کشت بذر بوجود می آیند مشخصات پایه مادری را حفظ نمی کنند از این رو این طریقه ازدیاد فقط به منظور کارهای تحقیقاتی و پیدا کردن ارقام جدید استفاده می شود.

از طرفی چون تهیه قلمه انار آسانتر و رشدش سریعتر از سایر روشها می باشد، لذا در حال حاضر بهترین و آسانترین راه ازدیاد انار همان روش استفاده از قلمه است.
ولی به منظور آگاهی از نحوه ازدیاد با روشهای مذکور ذیلا در زمینه هر کدام شرح مختصری ارئه می گردد.

آشنایی با تکثیر انار بوسیله بذر

چون درختان حاصل از کاشت بذر مشخصات کامل پایه مادری را حفظ نمی کند از اینرو استفاده از این روش برای بررسی های تحقیقاتی و پیدا کردن ارقام جدیدصورت می گیرد.
همچنین اگر بخواهند صفت مطلوب خاصی را در یک رقم به وجود آورند(مثلا صفت مقاومت در مقابل سرما و با صفت میوه بدون دانه و با دانه های نرم و ریز) با رعایت قوانین توارثی و تلقیح کنترل شده، می توان از طریق کشت بذر قدام نمود و بعد از چندین سال احیانا به صفت مورد نظر دست یافت.

برای کشت بذر از دانه های یک ساله میوه های رسیده ترش که پایه آنها در مقابل تغییرات و حوادث جوی مقاومتر از ارقام شیرین است استفاده می شود.
این بذور را در اسفند ماه در خزانه پاشیده و روی آنها را با مخلوطی از کود حیوانی و ماسه نرم می پوشانند و بلافاصله آبیاری می کنند، عمل آبیاری را تا فصل پاییز هر دو روز یکمرتبه تکرار می کنند.

نهالهای حاصل از دانه ها را در انتهای سال سوم و در اواخر پاییز از زمین بیرون آورده و در زمینه اصلی به فاصله 4 تا 5 متر از یکدیگر می کارند.
درخت هایی که به این ترتیب تکثیر می یابند معمولا در سال چهارم میوه می دهند و چنانچه این نهالها پیوند نشوند بیشتر دارای مشخصات درختان وحشی اولیه می گردند، بنابراین اگر باغات این طریق ازدیاد یافته و عملیات پیوند انجام نگردد در طی سالهای متمادی میوه ها تغییر جنس داده و به اجداد اولیه خود باز گشت می کنند و به تدریج انارهای بزرگ تبدیل به انارهای کوچک وحشی و جنگلی می گردند.

بهترین روش پیوند برای انار پیوندهای اسکنه ای و شکمی و لوله ای است. برای این کار پیوندک را از شاخه های دو ساله انار مرغوب و مورد نظر انتخاب و آنرا روی شاخه های 2 تا 3 ساله پیوند می زنند و در بهار سال بعد در صورتیکه پیوندک گرفته باشد شاخه اصلی را از بالای پیوندک قطع می کنند این پیوند علاوه بر حفظ خواص وراثتی ، موجب تولید میوه بیشتر و خوش رنگی و مرغوبیت آن خواهد شد.

پیوند در موقعی استفاده می شود که بخواهیم ارقام نامرغوب (محصول ترش ، بی مزه و ریز) را تبدیل به ارقام مرغوب و صادراتی نمایم. زمان مناسب برای پیوند لوله ای اواخر بهار، موقعیکه شیره نباتی فراوان است می باشد و پیوند شکمی را می توان اواخر بهار و تابستان انجام داد.

بررسی تکثیر انار بوسیله پاجوش

یکی از روش های ازدیاد درختان استفاده انار از پاجوش می باشد برای این منظور در اواخر زمستان با جوش های ارقام مرغوب درختان را از محل اتصال به تنه و به همراه ریشه از خاک در آورده و در گودالی در خزانه یا زمین اصلی می کارند این روش تکثیر زیاد معمول نیست زیرا درختان به دست آمده بازده و کیفیت مناسبی ندارند.

میوه ها ریز و دیر به بار می نشینند . در مورد با غاتی که در اثر سرمازدگی از بین رفته و ناچاریم دوباره احیاء کنیم، تنها راه آن استفاده از پاجوش می باشد که روش کار به شرح زیر می باشد: در سال اول به پاجوش های تولید شده کاری نداریم. در سال دوم چند تا از پا جوش ها را به منظور حفظ تعادل بین ریشه و قسمت های هوایی حذف می کنیم.

در سال سوم 3-2 پا جوش باقی مانده و بقیه را حذف می کنیم.

تکثیر بوسیله خوابانیدن شاخه

خوابیدن شاخه بعد از قلمه با صرفه ترین روش تکثیر درختان انار است برای این کار پا جوش های 2 ساله قوی را که پهلوی درخت و یا به فاصله کمی از آن روئیده است در بهار و پیش از باز شدن برگ ها بدون آن که از درخت اصلی جدا شوند در زمین می خوابانند به نحوی که انتهای دیگر شاخه ها از خاک بیرون باشد در پاییز پاجوش های ریشه دار شده را از تنه اصلی جدا و در اسفند ماه همان سال نهال جدید را می کارند در سال چهارم گل و میوه می دهد.

تکثیر بوسیله قلمه

ساده ترین، مفیدترین و متداول ترین شیوه تکثیر و ازدیاد درختان انار استفاده از قلمه است که به دو صورت کاشت در خزانه انجام می گیرد.

 

تهیه قلمه با کیفیت جهت کاشت

برای تهیه قلمه بهتر است از قلمه های طویل تر آفتاب خورده و قوی استفاده نمود طول قلمه نباید از 40 تا 50 سانتی متر کمتر باشد تا بتوان نهالی پایا و استوار تولید نمود.

آماده سازی خزانه برای تکثیر درخت انار:

زمین خزانه را با انجام شخم عمیق در دو جهت عمود بر هم آماده می کنند که بهتر است خاک خزانه خیلی سنگین نباشد تا امکان ریشه زایی بهتر و رشد مطلوب تر فراهم گردد. بهترین زمان گرفتن قلمه و کشت آن در خزانه هنگام خواب درخت است.
لذا توصیه می شود بلافاصله پس از یخبندان و سرمای زمستان اقدام به تهیه خزانه و گرفتن قلمه نمود.

پس در شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران اوایل اسفندماه بهترین زمان است.
پس از گذشتن یک سال در صورتیکه نهال ها خوب آبیاری شوند و با علفهای هرز خزانه مبارزه شود قابل انتقال به زمین اصلی خواهند بود.
نهالهای ریشه دار شده باید دارای رشد خوب، عاری از بیماریها و نماتد و قوی باشد تا بتوان در اسفندماه آنرا منتقل نمود.
در موقع بیرون آوردن نهال از خرانه باید دقت نمود تا ریشه های سومین نهال قطع نشوند.

اگر زمان قلمه گرفتن، نوع قلمه، رقم مناسب و حمل و نقل قلمه با دقت انجام گیرد ریشه زایی در فضای بازبیش از 90 درصد خواهد بود. در صورتیکه قلمه ها در گلخانه و درون گلدان پلاستیک کشت شوند.اولاملزم به انتقال نهال قبل از بیدار شدن نبوده و می توان در سطح وسیع پس از اردیبهشت نسبت به واکاری نهالها ی خشک شده اقدام نمود. ثانیا از درصد بالاتر ریشه زایی نسبت به فضای باز برخوردار خواهیم بود.

لازم به ذکر است کوتاه نمودن زمان جدا کردن قلمه از پایه مادری تا کشت آن در خزانه نقش بسیار مهمی در افزایش درصد ریشه زایی خواهد داشت. به منظور انتخاب رقم باید پایه را در سال قبل و زمانی که درخت دارای محصول بوده و با از باغات مادری که بدین منظور ایجاد شده اند انتخاب نمود توصیه می شود .

در انتخاب ارقام صادراتی با مدت زمان نگهداری بیشتر و خاصیت حمل و نقل بهتر، دارای پوست کلفت تر، ارقام پوست قرمز دانه قرمز با مزه ملس که دارای بازار پسندی بیشتر هستند اسفاده گردد کشت قلمه در خزانه و در فضای باز به دو طریق و بدون استفاده ار هورمون ریشه زا به راحتی امکان پذیر است.

الف) کشت قلمه به صورت کرتی:

قلمه ها را به فواصل 50 سانتی متر بین دو ردیف و فواصل 30 سانتی متر روی ردیف درون کرت های کوچکی که کاملا مسطح باشند کشت می کنند.

ب) کشت قلمه ها به صورت جوی و پشته :

در دو طرف جوی هایی به عرض 20 تا 50 متر قلمه های طویل تر به صورت نسبتأ مایل کشت می شوند فواصل قلمه ها از یکدیگر نیز 30 – 25 سانتی متر می باشد.

هر قلمه باید فضای کافی جهت ریشه دار شدن در اختیار داشته باشد به نحوی که ریشه ها با یکدیگر تداخل نداشته و در زمان نقل و انتقال موجب قطع ریشه های موئین نگردد.

انتخاب زمین جهت احداث باغ انار

در انتخاب زمین باید عواملی نظیر نوع خاک بافت مناسب، عمق خاک، شیب زمین، روش کشت ، فاصله کشت، جهت کشت مد نظر قرار گیرند.

انار در خاک های شنی رسی دارای عمق و تهویه مناسب به خوبی رشد می کند به منظور تغذیه مناسب باید این خاک ها را تقویت نمود که مصرف کود حیوانی علاوه بر تأمین مواد غذایی موجب تهویه خاک نیز می گردد.

در زمین های مسطح برای احداث باغ نیازی به جابجایی خاک و تسطح وجود ندارد ولی اگر زمین به صورت تپه ماهور و روش آبیاری کشتی باشد باید نهال ها را بر روی خطوط تراز با شیب حداکثر 2 درصد کشت نمود.

در این زمین اگر روش آبیاری قطره ای باشد مشکل کمتر است و نیازی به جابجایی خاک نمی باشد. استفاده از زیر شکن قبل از کاشت در یکنواختی باغات انار و پایایی درخت بسیار مفید و قابل توصیه باشد.

نقشه باغ جهت کاشت درخت انار

برای جلوگیری از آفتاب سوختگی، در مناطقی که دارای آفتاب سوزان، با شدت و مدت زیاد و در فصول گرم سال (تیر و مرداد) می باشند نکات زیر توصیه می گردد:

فواصل کشت را کوتاهتر کنند.

جهت باغ را شمالی- جنوبی انتخاب کنند.

درختان را به شیوه مناسب هرس کنند به گونه ای که میوه ها در قسمت سایه انداز درخت پرورش یابند، ا از خسارت آفتاب در امان باشند.

در پیاده نمودن نقشه باغ باید به موارد زیر توجه نمود:

زیبایی باغ، یکنواختی کشت، مکان استفاده از ماشین آلات در باغ، نحوه مبارزه با علفهای هرز،

– کود دهی و تغذیه، آبیاری و کلیه مسایل داشت و برداشت.

با توجه به موارد فوق بهترین فاصله کاشت بر اساس آخرین نظریات کارشناسی و طرح هایی انجام یافته در ایستگاه تحقیقات انار ساده 3×4 متر یا 5.2×4 متر توصیه می گردد.جهت ردیف ها در جهت شمالی و جنوبی انتخاب می گردد.
بدین منظور طولانی ترین ردیف فرضی در جهت شمالی جنوبی انتخاب می گردد این موضوع ربطی به شکل هندسی با غیر هندسی زمین ندارد.

حفر گودال را با گود کن تراکتوری و یا بوسیله نیروی انسانی و تا حدی که مقدور باشد انجام می دهیم. درخت در مقابل خشکی و کم آبی، باد شدید، استفاده هر چه بیشتر از مواد غذایی خاک و توسعه حجم ریشه مناسب تر است. هنگام کشت نیز باید توجه نمود زمان در آوردن نهال ریشه دار از خزانه تا کاشت در محل اصلی کوتاه باشد و در هنگام کاشت نهال باید دقت نمود که تا قسمت یقه وارد خاک شود.

در صورتی که در ته چاله لایه خاک رس وجود داشته باشد مقداری ماسه با خاک مخلوط می کنیم و در ته هر چاله نیز یک بیل کود حیوانی مخلوط می گردد نهال ها با دقت در عمق مناسب گذاشته شده و با خاک معمولی اطراف آن را پر می کنیم. بعد از کاشت بلافاصله آبیاری سنگینی انجام می گردد.

تا ریشه ها به خوبی به خاک اطراف بچسبند به نحوی که هوای پیوند خاک و ریشه خارج گردد.سر برداری نهال انار پس از جوانه زدن نهال ها در شروع فصل رشد یعنی تقریبا یک ماه پس از کاشت انجام می شود تا بتوان نهال های جوان و یکنواخت داشت. ضمنا آبیاری اول و دوم پس از کاشت از اهمیت خاصی برخوردار است.

الف – کاشت در محل اصلی:

این روش رایج ترین و سریعترین راه تکثیر انار است البته اخیرا احداث خزانه را مفیدتر و غنی تر تشخیص داده اند برای این منظور باید قلمه ها را از بین شاخه های 2 تا 3 ساله انتخاب کرد.

قلمه ها باید روشن و دارای رشد خوب باشند و بیشتر از قلمه هایی استفاده کرد که به سمت جنوب بوده و از نور آفتاب به خوبی استفاده کرده باشند، چون این شاخه ها فعالیت رشدی بیشتری داشته و مواد غذایی زیادتری را در خود ذخیره کرده اند، لذا قلمه این گونه شاخه ها از رشد بالایی برخوردار است، همچنین زودتر سبز شده و به محصول می نشیند در مناطق مختلف کشور طول قلمه ها را 25 سانتی متر و قطر آنها را 0/5 تا 3 سانتی متر انتخاب می کنند.

زمان تهیه قلمه هم زمان با کاشت و بعد از شروع خواب تا قبل از شروع فعالیت های سال جدید است.

قلمه ها باید به گونه ای کشت شوند که بیش از 7-5 سانتی متر بیرون از خاک نباشند.

برای کاشت قلمه بهتر است 3-2 قلمه را به طور مورب در داخل هر گودال قرار داد. فاصله ردیف ها در حدود 5-3 متر و فاصله گودال ها روی هر ردیف 2 متر می باشد. پس از کاشت باید قلمه ها را آبیاری نمود که بهتر است در اوایل کشت هفته ای 2 با رعملیات آبیاری را انجام داد.

ب) کاشت قلمه در خزانه:

امروزه کاشت در خزانه را با توجه به فواید زیر بر کشت قلمه در زمینه اصلی ترجیح می دهند:

1.  مکان تولید نهال قوی تر و سالم تر
2.  یکنواختی باغ احداث شده و جلوگیری از عمل واکاری
3.  صرفه جویی در آب، زمین و نیروی کار

برای احداث خزانه در نیمه دوم اسفند زمینی ماه زمینی به ابعاد مورد در نظر گرفته و به عمق 50-30 سانتی متر شخم می زنیم و سپس در آن جوی هایی به فاصله 80 سانتی متر ایجاد می کنیم و قلمه را به حاصل 25 – 20 سانتی متر و به گونه ای در خاک قرار می دهیم که 4 – 3 سانتی متر آن (3-2 جوانه) از خاک بیرون باشد.

تهیه قلمه ها باید از قسمت های بالایی درخت که نور کاهش خورده و ذخیره غذایی قابل ملاحظه ای دارند صورت می گیرد. طول قلمه ها را بین 50-25 سانتی متر انتخاب می کنند پس از اجرای عملیات داشت از جمله آبیاری و وجین علفهای هرز که حدود 2 سال به طول می انجامد نهال های ریشه دار شده را به زمین اصلی منتقل می کنند.

فواصل کشت نهال ها و زمینه اصلی بر حسب شرایط اقلیمی، واریته و نوع هرس متغیر می باشد. اگر بخواهند عملیات زراعی توسط تراکتورهای باغی (بصورت مکانیزه) صورت گیرد ، بهتر است که فاصله بین ردیف های کاشت حداقل 4 متر و فاصله درختان روی هر ردیف 2 تا 3 متر منظور نمایند پس از کاشت باید نهال ها را آبیاری کرده و هر هفته ای یک بار آبیاری را تکرار نمود.

احداث باغ برای کاشت درخت انار

کشت انار در طیف وسیعی از خاک انجام می پذیرد.

ولی دقت در انتخاب زمین و نوع خاک موفقیت در تولید را به نحو چشمگیری افزایش می دهد. انار به تهویه و تنفس کافی و مناسبی نیاز دارد.
لذا در خاکهای سنگین هنگام کاشت باید مقداری ماسه در قسمت کف گود ریخته شود تا نفوذ آب را به پایین فراهم سازد به نحوی که ریشه آسیب نبیند.

 

طراحی و احداث باغ انار

دراحداث باغ جدید دو حالت ممکن است اتفاق بیفتد :

حالت اول :

محصول ویژه ای مورد نظر است و برای کشت آن باید زمین مناسبی یافت شود.

حالت دوم :

این حالت که بیشتر عمومیت دارد به این گونه است که زمین ویژه ای موجود است و باید درختی که با آن زمین و منطقه سازش داشته باشد کشت شود.

احداث باغ شامل چهار مرحله می باشد :

• بررسی عوامل محیطی
• بررسی عوامل اقتصادی
• گزینش رقم و تهیه نهال
• آماده ساختن زمین و کاشت نهال

بررسی عوامل محیطی مناسب برای انار

از نظر آب و هوایی، انار، هوای گرم معتدل است و گرمای خشک کویری را به خوبی تحمل می کند چنانچه گرما با وزش باد همراه باشد باعث ترکیدگی و سوختگی انار می شود و از مرغوبیت آن می کاهد. در واقع محدوده کشت انار تا عرض 41 درجه شمالی و جنوبی است که همراه با کشت زیتون و انجیر است.

بالاترین رشد آن تا ارتفاع 1600 متری از سطح دریا است. مهمترین عامل آب و هوایی که کشت و کار انار را محدود می کند، سرمای زمستانه است. سرمای کمتر از 15 سانتی گراد باعث سرمازدگی و از بین رفتن در ختان می شود. حساسیت انارهای شیرین نسبت به انارهای ترش بیشتر است.
البته برای شکستن دوره خواب ، گیاه به 400 – 200 ساعت دمای زیر 7 سانتی گراد نیازمند است و میوه برای رسیدن به تابستان گرم و طولانی نیازمند است.

انار در نواحی گرم و مرطوب و زمستان معتدل ، تقریبا همیشه سبز و در نقاطی با زمستان سرد و خشک خزان پذیر می باشد.

به هنگام رسیدن میوه ، هوای خنک وجود اختلاف درجه حرارت در شب و روز به رنگ بندی پوست و حبه های میوه کمک می کند . انار نسبت به کمی رطوبت مقاوم بوده اما به شرایط غرقابی حساس می باشد و در صورت بالا بودن سطح آبهای زیر زمینی نمی توان تولید مناسبی داشته باشیم.

واکنش در ختان میوه به عوامل محیطی به دلیل چند ساله بودن و نحوه رشد و باروری آنها، تا حدودی با سایر گیاهان متفاوت است.
از آنجا که درختان میوه به عوامل محیطی پس از بلوغ ، حجم زیادی پیدا می کنند و باید با فواصل نسبتا زیادی از یکدیگر کشت شوند، تغییر دادن عوامل تشکیل دهنده محیط رشد و مناسب کردن آنها برای گیاهان کاشته شده اغلب اگر غیر ممکن نباشد، بسیار دشوار است در نتیجه باید کوشش شود محیط کشت این گیاهان از بدو امر مناسب باشد.

مهمترین عوامل محیطی، که نحوه رشد و میزان محصول یک درخت را تعیین می کند شامل:

الف) دما

ب) نور

پ) موقعیت محل

ت) خاک

ث) آب

الف) دمای مناسب کاشت

درختان میوه برای رشد و تولید محصول دارای یک دامنه گرمایی و یک دمای مناسب ویژه خود هستند. نیاز سرمایی و میزان مقاومت در برابر سرما و گرما برای هر محصول متفاوت و به شرح جدول امی باشد :

ردیف	نوع گونه	نیاز سرمایی	حداقل دما	حداکثر دما
1	سیب	1600-1000	40-	30
2	آلو	1800-700	40-	25
3	گردو	1900-700	15-	35
4	گلابی	1500-600	40-	30
5	آلبالو	1400-600	40-	25
6	گیلاس	1300-500	40-	25
7	پسته	750-450	0	35
8	هلو و شلیل	1200-400	40-	25
9	زرد آلو	800-200	40-	25
10	به	600-200	40-	20
11	بادام	500-100	15-	40
12	انار	400-200	12-	35
13	زیتون	1000-400	8-	45
14	نخل	–	5-	45
15	مرکبات	–	0	45
16	انجیر	400-100	8-	38
17	کنار	–	5-	50

درختان میوه خزان دار برای در طول زمستان به تعداد ساعات معین، دمایی کمتر از هفت درجه سانتی گراد دریافت کنند که به نیاز سرمایی معروف می باشد تا از حالت استراحت بیرون آمده آغاز به رشد کند.

این امر، یکی از مهمترین عوامل محدود کننده مناطق کشت درختان میوه مختلف می باشد، بدین معنی که اگر سرمای لازم تأمین نگردد، در اکثر موارد جوانه های گل در بهار نمی شکفند و محصولی عاید نخواهد شد. اثر مهم دما بر روی درختان میوه سرما زدگی بهاره است. در بسیاری از نقاط با وجود برخورداری از دامنه دمایی و میزان سرمای مناسب برای کشت درختان میوه به دلیل داشتن سرمای دیررس بهاره که معمولا پس از شکوفایی جوانه ها بروز می کند و موجب سرمازدگی گل و گاهی میوه ها می شود، برای میوه کاری مناسب نیستند.

از دیگر عوامل دمایی که در میوه کاری موثرند می توان از نوسانات دمایی با تفاوت زیاد دمای شب و روز (که درخت را مختل می سازد) و تگرگ (که به برگ و میوه ها آسیب وارد می آورد) نام برد.

ب) تاثیر نور برای درخت انار :

آزمایش های مختلف ثابت کرده که به غیر توت فرنگی، سایر میوه ها برای گل انگیزی به طول روز حساس نیستند و تنها اثر این عوامل بر روی آنها کمتر یا بیشتر کردن دوره فتوسنتز در هر روز می باشد. بر خلاف طول روز ، شدت نور در رشد و باروری درختان بسیار موثر است.

تغییر دادن شدت نور در سطح باغ کاری غیر عملی است و تنها راه نور رسانی کافی به درون درخت، دادن شکل و تراکم مناسب به شاخساره آن است. از اثرات بسیار مهم نور در درختان ایجاد رنگ در آنهاست.

پ) بررسی موقعیت محل کاشت درخت انار :

مجموعه عوامل عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، مقدار زمین و موقعیت محل را تشکیل می دهند. اثر این عوامل، در درجه اول بر روی دمای محیط و در درجه دوم بر روی شدت نور است. هر چه عرض جغرافیایی بیشتر باشد چون نور با زاویه کمتری به سطح زمین می تابد، میزان دمای محیط و شدت نوری که در دسترس گیاه قرار می گیرد کمتر می شود.

زیاد شدن ارتفاع از سطح دریا نیز باعث کاهش دمای محیط می شود و در نتیجه گاهی مناطق شمالی تر ولی کم ارتفاع از مناطق جنوبی تر ولی مرتفع تر گرمند. شیب زمین بر حسب جهت آن می تواند بر دما اثر مثبت یا منفی داشته باشد.
در نیمکره شمالی، شیب های رو به جنوب حداکثر نور خورشید را دریافت می دارند این گونه اراضی در بهار گرم می شوند، در تابستان گرمتر و خشکترند و در پاییز دیرتر سرد می گردند.

بنابراین در مناطق سردسیر، خطر سرمازدگی زمستانه این اراضی کمتر ولی از نظر سرمازدگی بهاره سرمازدگی گل ها بیشتر است و در جمع ، فصل رشد طولانی تر در اختیار گیاه قرار می گیرد.
شیب های رو به شمال ، درست بر عکس شیب های رو به جنوب عمل می کنند و در مناطق گرمتر برای کشت درختان خزان دار می تواند مفید باشد.

شیب های به شرق و یا غرب، حد واسط دو نوع دیگر هستند در نقاطی که احتمال بروز سرمای دیر رس بهاره زیاد است، باید کوشش شود تا حد امکان باغ های میوه در زمین های شیبدار احداث گردند دلیل این امر سنگین تر بودن هوای سرد نسبت به هوای گرم است که بر روی سطح شیبدار می لغزد و در نقاط گود و گود و کفه ها جمع می گردد و به گیاهان موجود در آنها آسیب می زند.

نکته مهم

جهت دامنه یکی از عوامل مهم در طراحی باغ است. دامنه رو به جنوب و شمال از نظر گرم شدن در اوایل بهار و شروع جریان شیره نباتی ، بیدار شدن جوانه ها و تاریخ گلدهی بسیار موثر می باشند.

علاوه براین اگر باغ در زمین های شیب دار قرار داشته باشد هوای سرد در اثر سنگینی در جهت شیب زمین جریان پیدا می کند و به جای آن هوای گرمتر اطراف جانشین آن می شود و این جریان هوای سرد و گرم و سرازیر شدن به قسمت های پایین دامنه، موجب می شود که هوای دامنه شیب دار در این شرایط هیچ موقع به صفر برسد.

ت) بررسی جهت و سرعت وزش باد برای کاشت درخت انار:

وزش بادهای سرد در کشور ما معمولا از طرف شمال و شمال غرب صورت می گیرد چنانچه منطقه کاشت میوه در موقعیتی قرار گیرد که در معرض جریان مستقیم این بادها نباشد، خطر سرما خوردگی بهاره کمتر خواهد بود.

ث) خاک مناسب کاشت درخت انار :

از نظر شرایط خاک ، درخت انار قابلیت رویش در انواع خاکها را دارد و نسبت به سایر درختان میوه به محدوده وسیع تری از خاک ها تطابق نشان می دهد. اما خاک های عمیق رسوبی یا لومی بهترین خاک ها برای پرورش انار هستند.

انار در خاک های پر آهک یا رسی زیاد و زمین های خیلی مرطوب که زهکشی نشده باشد، خوب رشد نمی کند، کشت انار در خاک های سنگین نیز امکان پذیر است ولی رشد آن به کندی صورت می گیرد، درخت در این خاک ها با زردی و پژمردگی همراه است و اکثرا مبتلا به پوسیدگی طوقه می گردند. در خاک شنی و با بافت سبک محصول کمتری تولید نموده و رنگ دانه آن نیز روشن تر می شود.

در اکثر خاک ها تا pH برابر با 8.4 به خوبی رشد کرده و شوری خاک را تا 6 دسی زمینس بر متر را تحمل می نماید.
اگر خاک دارای ژرفا و زهکش کافی بوده و از pH مناسبی برخوردار باشد درختان میوه به خوبی در آن رشد کرده محصول کافی می دهند.

البته خاک های سبک تر معمولا از خاک های سنگین کم رطوبت تر بوده و به همین دلیل در بهار زودتر گرم و در پاییز دیرتر سرد می شوند و چون از تهویه بهتری نیز برخوردارند، کفایت آب و مواد غذایی، درختان میوه، درختان میوه، در آنها بیشتر رشد می نمایند. به منظور احداث باغ نکاتی که در اولویت قرار دارند شامل :

1. عمق خاک
2.  ژرفای سطح آب زیر زمینی
3.  میزان نمکهای محلول (شوری) خاک

مشخصات اتیکت نمونه اتیکت جهت تحویل به آزمایشگاه :

• نام و نام خانوادگی باغدار
• نام پدر
• محل باغ
• عمق نمونه برداری (30-0 ، 60-30، 90-60سانتی متر)
• سن باغ
• نوع گونه
• تاریخ نمونه برداری
• شهرستان
• نام روستا
• نمونه بردار

جدول شماره 2 بررسی بافت مناسب خاکPHمناسب خاک هدایت الکتریکی خاک در برخی گونه ها

ردیف	نوع گونه	بافت مناسب خاک	PHمناسب خاک	هدایت الکتریکی خاک
				مناسب	قابل تحمل
1	دانه دار ها(سیب و گلابی ,به)	لیمون	7تا8	کمتر2.5	تا3.5
2	بادام	شنی رس	7تا8	کمتر از2.5	تا3.5
3	سایر هسته دارها	شنی رس	7تا8	کمتر از2.5	تا3.5
4	گردو	شنی رس	7تا8	2.5	3
5	پسته	لومی	6.5تا7.5	کمتر از8	8تا12
6	انگور	لیمون	7تا8	2.5	3.5
7	مرکبات	شنی رسی	4تا7.5	1.5	3
8	زیتون	شنی لومی	6تا8	کمتر از4	6
9	انار	رسی شنی(لوم)	6.5تا7.5	متر از5.5	6
10	انجیر دیم	شنی رسی	6تا7.8	کمتر از2	4
11	کنار	شنی رسی	6تا8.5	7	8.5
12	نخل	شنی رسی	6تا8.5	4	10
13	زعفران	لومی شنی رسی	7تا7.5	کمتر یا مساوی 2	2.5
14	گل محمدی	سبک	7تا8	کمتر یا مساوی 2	2.5
15	توت فرنگی	لیمون	7تا8	7	7.5

 

ج) بررسی آب مناسب برای کاشت درخت انار:

در صورتی که منطقه ای دارای بیش از 700 میلی متر باران سالیانه ، با پراکندگی یکنواخت باشد برای پرورش درختان میوه به صورت دیم مناسب است و در مناطقی که بارندگی کمتر از 500 میلی متر باشد نیاز به آبیاری مرتب در سراسر فصل رشد دارند.

به دلیل کمبود آب، اغلب احداث باغ احتیاج به سرما نسبتا زیادی دارد که پیش از شروع به احداث باغ در نظر گرفته و تأمین شود.
علاوه بر مقدار و قیمت آب، کیفیت آن نیز اهمیت زیادی دارد زیرا آبیاری مدام یک خاک آب کافی و با کیفیت مناسب ، از عواملی مهمی است که در موقع احداث باغ باید به آن توجه نمود. آبیاری با آب شیرین و PH خنثی بهترین نتیجه را به دنبال خواهد داشت.

زیرا عوامل تعین کننده موجود در خاک مانند EC و PH پس از چند سال آبیاری ، تحت تأثیر خصوصیات آبیاری قرار خواهند گرفت و می تواند نقش قابل ملاحظه ای در میزان تولید ایفا نمایند.
بنابراین آب مصرفی باید فاقد املاح مضر برای رشد گیاه باشد. EC مناسب آب کمتر از 3000 میکروموس بر سانتی متر و EC قابل تحمل 3500 میکروموس بر سانتی متر می باشد.

مشخصات اتیکت نمونه آب جهت تحویل به آزمایشگاه :

• نام و نام خانوادگی
• نام پدر
• محل باغ
• نوع منبع آب
• سن باغ
• نوع گونه
• تاریخ نمونه برداری
• شهرستان
• نام روستا
• نمونه بردار

ردیف	نوع گونه	Ecمناسب	Ecقابل تحمل	نیاز خالص آبی بدون احتساب بارندگی(متر مکعب در هکتار سال)
				تحت فشار	غرقابی
1	دانه دارها	کمتراز2500	3000	5000	10000
2	بادام	کمتراز1000	3000	4000	8000
3	سایرهسته دارها	کمتراز2500	3000	5000	10000
4	گردو	کمتراز2000	3000	5000	10000
5	پسته	کمتراز3000	8000	6500	9000
6	انگور	کمتراز2500	3000	4000	8000
7	مرکبات	کمتراز750	1750	1500	20000
8	زیتون	کمتر از2000	3500	10000	14000
9	انار	کمتر از 3000	3500	7000	21000
10	انجیر دیم	کمتر از 1000	2500	—	—-
11	کنار	کمتر از 1000	8000	4000	8000
12	نخل	1000	10000	12000	14000
13	زعفران	کمتر از1000	1000	7000	10000
14	گل محمدی	1000	1500	7000	10000
15	توت فرنگی	کمتر از2500	3000	5000	10000

بررسی عوامل اقتصادی موثر در کاشت انار :

مهمترین هدف از تولید هر محصول، کسب در آمد می باشد. به طور کلی عوامل اقتصادی مؤثر در تولید هر محصول از جمله میوه ها را می توان به دو گروه:

1. سرمایه گذاری با هزینه های تولید که تابع شرایط خاص منطقه ای بوده و اصولی متغیر دارد.
2.  عوامل مربوط به بازار با بازار یابی:

در مورد بازار اصولی کلی وجود دارد از جمله اینکه ارزش یک محصول تا زمانی که به بازار نرسیده برابر صفر است به عبارت دیگر حتی بهترین محصول تولید شده اگر قابل حمل به بازار نباشد و با خواستار نداشته باشد جز ضرر چیزی عاید تولید کننده نخواهد کرد. در مورد بازار باید به سه نکته توجه نمود:

1- مقدار نیاز بازار:

یعنی در بازار برای چه مقدار از محصول تولید شده خریدار وجود دارد که این امر عامل مهمی در تعیین سطح زیر کشت می باشد.

2- پسند بازار بودن رقم میوه:

یعنی چه رقمی از میوه مورد نظر در بازار خواهان دارد.

3- فاصله محل تولید تا بازار:

هر چه این فاصله بیشتر باشد مخارج و درصد تلفات بالاتر و هزینه بازار رسانی بیشتر خواهد بود.

انتخاب رقم و تهیه نهال انار

پس از اینکه شرایط منطقه ای ، عوامل اقتصادی ، نوع و رقم میوه گزینش شد باید به تهیه نهال اقدام کرد. کیفیت نهال بالاترین اهمیت را رشد آن و باروری درخت حاصله دارد لذا باغدار باید کوشش کند که بهترین نهال ممکنه را هر چند با قیمتی بسیار بالاتر از معمول تهیه کند، زیرا درختان حاصله از چنین نهال هایی نه تنها در چند سال اول باروری جبران مخارج اضافی را خواهند کرد بلکه پس از آن نیز ، نسبت به درختان حاصله از نهال های نامرغوب ، منافع بیشتری خواهند داشت.

هنگام خرید نهال باید سعی شود کلیه نهال های ریشه قوی و سالم باشند و چون معمولا بیرون آوردن گیاهان از زمین و ترابری آنها از خرانه به محل کاشت در زمستان انجام می شود، باید از آسیب دیدن ریشه ها توسط سرما جلوگیری به عمل آید و پس از رسیدن به محل باغ نیز باید بیدرنگ ریشه ها را در زیر خاک قرار داد و تا زمان کاشت در همان جا نگهداری کرد.

آماده ساختن زمین و کاشت نهال انار

الف) نقشه باغ

ب) پیاده کردن نقشه باغ و تهیه محل کشت

پ) کاشت نهال و هرس اولیه

طراحی و احداث باغ انار

برای احداث باغ چندین طرح مناسب وجود دارد اما در این طرح ها باید دو اصل عمده مورد نظر باشد:

1. تمامی درختان به طور کامل در معرض نور خورشید قرار داشته باشند این موضوع هم در سال های اولیه احداث باغ لازم می باشد و هم در سال هایی که درختان به باروری کامل می رسند.
2.  امکان استفاده از ماشین آلات باغبانی وجود داشته باشد.

الف) نقشه باغ :

درختان میوه برای رسیدن به حداکثر رشد، تولید بیشترین و مرغوبترین محصول ، نیاز به دریافت نور کافی دارند.
این امر ایجاب می کند که هنگام کاشت، بین درختان مجاور فواصل به خصوصی ، که برای درختان متفاوت است و به اندازه آنها در حد اکثر رشد بستگی دارد، رعایت شود. علاوه بر رعایت فاصله ، درختان باید روی ردیف های منظم شمالی جنوبی کشت گردند تا اولا بتوانند از نور آفتاب بیشتری استفاده ببرند و ثانیا امکان رفت و آمد کارگران و وسایل موتوری فراهم گردد.

نسبت فواصل درختان روی ردیف ها، روش های کاشت مختلفی به وجود می آورد که از مهمترین آنها می توان مربعی ، مستطیلی ، مثلثی و داربستی را نام برد.

اندازه درخت انار چقدر است؟

اندازه نهایی یک درخت اولین عامل تعیین کننده فاصله بین درختان باغ می باشد. به طور کلی اکثرا درختان میوه در خاکهای خوب زهکش شده و حاصلخیز به اندازه نهایی خود می رسند اما درخاک  های درجه 3 و 4 زیاد بزرگ نخواهد شد.

تعیین تراکم کاشت درختان انار

تعیین تراکم مناسب یک باغ، در واقع به مفهوم کشت درخت در فواصلی مناسب به منظور استفاده کار آمدتر از فضاست . معمولا بهترین عملکرد در باغ هایی حاصل می شود که تراکم خوبی داشته باشند. رساندن یک باغ در حداقل زمان به باردهی اقتصادی به تراکم درخت بستگی دارد. تعیین دقیق درخت در واحد سطح به عوامل زیر بستگی دارد :

1.  شرایط اقلیمی و به خصوص بارندگی و پراکنش آن و با امکانات آبیاری
2.  عمق و حاصلخیزی خاک
3.  حجم و قدرت رویش درخت و اندازه تاج آن به هنگام باروری کامل
4.  امکان استفاده از ابزار کار پیشرفته (مکانیزاسیون) در تولید
5.  پستی و بلندی زمین

ردیف	نوع گونه	فواصل کشت(متر)	تعداد درخت در هکتار
1	انار	5*5	400
2	زیتون	6.5*6	250
3	پرتقال ونارنگی	6*5	330
4	نخل	8*8	160
5	بادام	6*6	300
6	هلو	5*5	400
7	سیب	6*6	300
8	به	6*6	300
9	انگور	2*5	1000
10	گل محمدی	2*2	2500
11	زردالو	6*6	300
12	گیلاس	5*6	330
13	پسته	4*7	350
14	گردو	10*10	100
15	انجیر	10*10	100
16	خرمالو	5*6	330
17	لیموشیرین	7*7	200
18	گوجه والو	6*6	300
19	توت فرنگی	0.5*0.5	40000
20	کنار	8*8	160

 

جهت پیاده نمودن نقشه باغ باید به موارد زیر توجه نمود:

• زیبایی باغ
• یکنواختی کشت
• امکان استافاده از ماشین آلات در باغ
• نحوه مبارزه با علف هرز و کود دهی و تغذیه
• آبیاری و کلیه مسائل داشت و برداشت

طراحی درختان گرده دهنده برای باغ انار

بسیاری از گونه ها به طور کامل و با بخشی، خود ناسازگارند و برای به دست آمدن تولید محصول مناسب و اقتصادی، نیاز به گرده افشانی دارند.
در بسیاری از موارد گرده دهنده های قابل قبولی برای ارقام تجاری شناسایی شده اند. لذا باید در این گونه ها درختان گرده دهند با فاصله مناسب از هم قرار گیرند.

از نظر عامل انتقال گرده عوامل مختلفی از جمله انسان، باد، حشرات به ویژه زنبور عسل متفاوت می باشد.
بعد از در نظر گرفتن شیب زمین و انتخاب فاصله کشت ، نقشه برداری جهت مشخص شدن محل حفر گودال ها با دوربین نقشه برداری انجام می گیرد و محل گود ها با فواصل ذکر شده مشخص می گردد سپس گودال را با گود کن تراکتوری (مته) با بیل مکانیکی انجام داده، هرچه عمق چاله کاشت درخت عمیق تر باشد پایایی درخت، نفوذ ریشه در عمق و مقاومت درخت در مقابل خشکی و کم آبی ، شدید، استفاده هر چه بیشتر از مواد غذایی خاکو توسعه حجم ریشه مناسب تر است.

برای پیاده کردن نقشه باغ ، باید اول محل کشت اویلین درخت را تعیین و برحسب آن محل اولین ردیف درختان را توسط ریسمان مشخص ساخت. برای این کار نقطه ای که به اندازه نصف فاصله کشت از دو مرز همان گوشه باغ فاصله داشته باشد با کوبیدن میخ چوبی مشخص می گردد. از این نقطه توسط ریسمان ، اولین ردیف درختکاری، که ترجیح داده می شود شرقی – غربی باشد، روی زمین ایجاد می شود برای سطوح بزرگ جهت جلو گیری از اشتباه این کار به وسیله دوربین نقشه برداری انجام می شود.

ایجاد هر نوع مانعی در جهت کاهش سرعت باد غالب یک منطقه را باد شکن گویند.

مضرات باد به شرح زیر است:

1.  موجب ریختن میوه ها می شود.
2.  ساییدگی برگ ها روی هم موجب از بین رفتن سلولهای سطح برگ می شود.
3.  موجب سوختگی برگ ها می شود.
4.  موجب افزایش تبخیر و تعریق می شود.
5.  باد موجب عوض شدن زاویه سطح برگ نسبت به خورشید می شود در نتیجه کارایی فتوسنتز کاهش می یابد.
6.  باد سطح کلاله را خشک می کند در نتیجه کلاله دانه گرده را نمی پذیرد.
7.  موجب شکستن درختان می شود.
8.  سالانه 20 تا 50 تن نمک در بعضی از اراضی به وسیله باد دشوب می کند.

 

انواع باد شکن های قابل استفاده برای باغ

1.  شکستن متر کم: بادشکن های متراکم آن از بادشکن ها هستند که نفوذ باد در آنها نزدیک صفر است.
2. این بادشکن در زراعت کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر در حفظ مرغداری ها و گاوداری ها و جاده ها استفاده می شود.
3.  بادشکن های نیمه نفوذ پذیر: بادشکن هایی هستند که فقط قسمت بالای آن غیر نفوذ پذیر هستند و بین تنه درختان باز است در نتیجه باد از بین درختان می تواند عبور کند، این نوع بادشکن در باغات میوه استفاده می شود.

نوع درختانی که به عنوان بادشکن استفاده می شوند بستگی به شرایط آب و هوایی منطقه دارند، مثلا:

1. نباید میزبان آفات و بیماری های شایع در باغات باشند
2.  سازگاری با آب و هوای منطقه داشته باشد
3.  اگر درخت گلدار باشد تاریخ گل آن با درختان اصلی ، متفاوت باشد
4.  نیازهای آبی و تغذیه پایین باشد
5. سریع الرشد باشند
6. عمر طولانی داشته باشند.

انواع درختان به عنوان بادشکن

اکالیپتوس	کنار	نخل
آکاسیا	گز	زیتون

علاوه بر موارد فوق توجه به نکات زیر نیز ضرورت دارد :

*محل ایجاد بادشکن و فاصله آن با اولین ردیف درختان باید مشخص و در خارج از قطعات درختان میوه منظور گردد معمولا 7 – 5 فاصله از اولین ردیف قطعه درختان میوه کافی است.

*باید توجه داشت نوع درختانی که به عنوان بادشکن مورد استفاده قرار می گیرد میزبان آفات و بیماریهای درختان باغ نباشد به عنوان مثال استفاده از گونه اکالیپتوس به دلیل انتقال بیماری ناترنسیا و کنار ، آکاسیا به دلیل میزبان مناسب جهت زنجره جاروی جادوگر لیمو ترش جهت بادشکن در باغات مرکبات توصیه نمی گردد.

آموزش کاشت نهال انار

در موقع کندن چاله برای کاشت نهال ، در خاک سطح الأرض و تحت الارض را از یکدیگر جدا نموده تا در موقع کشت و پر نمودن چاله، خاک سطح الأرض با کود دامی پوسیده مخلوط نموده و مقداری از آن در ته گودال به صورت کپه ریخته و سپس ریشه نهال را روی آن قرار داد.
عمق کاشت باید طوری باشد که محل پیوند حداقل چند سانتی متر بالای سطح قرار گیرد تا از ریشه دار شدن پیوندک جلوگیری شود.

محل پیوندک باید در جهت وزش باد باشد تا نشکند.

بعد از کاشت و پر کردن چاله نهال، خاک اطراف نهال با پا یا بیل فشار داده شود که به دو دلیل است:

الف) محفظه هوای اطراف ریشه باقی نماند.

ب) مقدار نشست خاک در اثر آبیاری کاهش یابد.

بلافاصله بعد از کشت حتما نهال ها را آبیاری نمود.

هرس و قرار دادن قیم برای نهال انار

قرار دادن قیم، جهت قیم باید در جهت وزش باد باشد.

پ) کاشت و هرس اولیه نهال انار:

در هنگام کاشت اکثر درختان میوه باید ابتدا ریشه را با یک قیچی تیز هرس نمود که دلیل آن :

1.  سر ریشه اصلی قطع و گیاه تحریک به تولید ریشه فرعی بیشتری می شود
2.  سر ریشه ها که اکثرا در اثر کنده شدن از خاک خزانه زخمی و به طور نامرتب قطع شده، دارای یک سطح صاف شود، زیرا ریشه های زخمی و سر ناصاف سریعا مورد حمله انواع قارچ هاو باکتری ها قرار می گیرند و از بین می روند و در حالیکه که اگر محل بریده شده صاف باشد به راحتی ترمیم می گردد و از نفوذ عوامل بیماری زا جلوگیری می کند.

هرس ریشه برای گیاهانی که قدرت تولید ریشه فرعی بیشتری دارند کاربرد دارد مثل میوه های دانه دار، هسته دار، مرکبات، گل سرخ ولی برای درختانی مثل پسته که قدرت تولید ریشه فرعی کمتری دارند مناسب نمی باشند.

در کاشت نهال، رعایت چند نکته ضروری است: عمق کاشت: باید طوری باشد که محل پیوند چند سانتی متر بالای سطح خاک واقع شود تا از ریشه دار شدن گیاه در بالای پیوندک که ممکن است اثر پایه را خنثی کند و از قرار گرفتن طوقه در ژرفای زیاد خاک که اصطلاح باعث خفگی آن خواهد شد جلو گیری به عمل آید. در نقاطی که باد منظم می وزد ، جهت پیوندک باید رو به باد قرار داشته باشد تا از شکسته شدن گیاه در اثر فشار باد جلوگیری گردد.

در نقاط بادخیز استفاده از تیم برای نگهداری نهال در سال اول توصیه می گردد. پس از انجام کاشت و پر کردن گودال باید با فشار دادن خاک اطراف نهال با پا با بیل، خاک اطراف ریشه ها را کاملا محکم کرد تا محفظه های هوا در اطراف ریشه ها باقی نماند و همچنین مقدار نشست خاک که در اثر آبیاری به وجود می آید و باعث گود افتادن نهال می گردد به حد اقل کاهش یابد.

آبیاری نهال زمان کاشت

باید سریعا پس از کاشت، نهال را آبیاری کرد. در غیر این صورت تعدادی از نهال ها خشک می شوند و نیاز به کاشت مجدد یا واکاری دارد.
در شرایط مساعد، ریشه درختان تا ژرفای نسبتا زیاد نفوذ می کند و در جهت افقی نیز برحسب بافت خاک و نوع درخت از هر طرف 1.5 تا 3 برابر شعاع شاخساره و یا سایه اندازدرخت پخش می گردند.

البته قسمت اعظم ریشه ها تا ژرفای(عمق) 60 سانتی متری زمین قرار دارند لذا گیاه مهمترین قسمت  آب و مواد غذایی مورد نیاز خود را از این قسمت خاک جذب می کند.

منبع: راهنمای جامع و مصور کشت و پرورش انار، مهندس فاطمه خدابنده لو